Sessiz Güç: Hidrojen Peroksit Hayatı Temizliyor ama Dikkatsizlik Ölümcül Olabiliyor
Temizlik dolaplarının, hastane raflarının ve endüstriyel tesislerin görünmez kahramanı: hidrojen peroksit (H₂O₂). Yüzey temizliğinden yara dezenfeksiyonuna, kâğıt ağartmadan atık su arıtımına kadar geniş bir kullanım alanına sahip olan bu madde, doğru kullanıldığında hayat kurtarıyor; ancak yanlış kullanıldığında ciddi yanıklar ve zehirlenmelere yol açabiliyor.
Hidrojen peroksit, iki hidrojen ve iki oksijen atomundan oluşan, renksiz ve keskin kokulu bir sıvı. İlk kez 1818 yılında Fransız kimyager Louis Jacques Thénard tarafından sentezlendi. Günümüzde hem ev tipi temizlikte hem de tıp ve endüstride yaygın olarak kullanılıyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), hidrojen peroksiti “yüksek oksitleme kapasitesine sahip, çevre açısından kararlı ama dikkatle kullanılmalı bir kimyasal” olarak tanımlıyor.
T.C. Sağlık Bakanlığı’nın 2022 tarihli Kimyasal Güvenlik Rehberi’ne göre, hidrojen peroksit düşük derişimlerde (%3 civarı) dezenfektan olarak güvenle kullanılabilir. Ancak %10’un üzerindeki çözeltiler, ciltte tahriş, gözlerde yanma ve solunum yolu hasarına neden olabilir. Yüksek derişimlerde (%30 ve üzeri) ise şiddetli kimyasal yanıklar ve hatta patlama riski oluşur. Uzmanlar bu nedenle hidrojen peroksitin asla doğrudan cilt üzerine uygulanmaması, seyreltilmeden kullanılmaması gerektiğini belirtiyor.
Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Gülşah Erdem, maddeyle ilgili şu bilgileri paylaşıyor:
“Hidrojen peroksit doğru kullanıldığında en güvenli dezenfektanlardan biridir. Çünkü doğada hızla su ve oksijene dönüşür, çevrede kalıcı kalıntı bırakmaz. Ancak yüksek sıcaklık, metal iyonları veya ışıkla temas ettiğinde hızla parçalanır ve patlayıcı hale gelebilir. Bu nedenle depolama koşulları hayati öneme sahiptir.”
ECHA (European Chemicals Agency) tarafından yayımlanan 2024 tarihli güvenlik raporuna göre, hidrojen peroksit Avrupa genelinde en çok kullanılan beş oksitleyici kimyasaldan biri. Endüstride özellikle kâğıt ve tekstil sektörlerinde ağartıcı, atık su arıtımında oksitleyici, kimya laboratuvarlarında reaktif olarak görev yapıyor. Ayrıca havacılıkta roket yakıtı bileşeni, eczacılıkta antiseptik, gıda ambalajı dezenfektanı ve yakıt hücrelerinde oksijen kaynağı olarak da değerlendiriliyor.
Evlerde kullanılan hidrojen peroksit çözeltileri genellikle %3 derişimde satılıyor. Bu çözelti, küçük yaraların temizlenmesinde, diş fırçalarının sterilizasyonunda veya küf gideriminde kullanılıyor. Ancak kimya uzmanları, bazı yanlış uygulamalara dikkat çekiyor. Özellikle sosyal medyada yayılan “ağartıcı etkili karışımlar” tehlike oluşturuyor. Hidrojen peroksitin çamaşır suyu veya sirke ile karıştırılması, zehirli klor gazı ya da perasetik asit gibi zararlı maddelerin oluşmasına yol açabiliyor.
T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü verilerine göre, Türkiye’de her yıl yaklaşık 200’ün üzerinde kimyasal yanık vakası hidrojen peroksit içeren temizlik ürünlerinin yanlış kullanımından kaynaklanıyor. Uzmanlar özellikle çocukların ulaşamayacağı yerlerde saklanması gerektiğini vurguluyor.
Çevre açısından bakıldığında hidrojen peroksit diğer birçok kimyasaldan daha avantajlı. Çünkü doğada kararlı bir bileşik değildir; hızla su (H₂O) ve oksijene (O₂) ayrışır. Bu sayede hem suda hem toprakta kalıntı bırakmadan yok olur. Bu özelliği nedeniyle çevre mühendisleri tarafından “yeşil oksitleyici” olarak tanımlanıyor. ScienceDirect’te yayımlanan 2023 tarihli bir araştırmada, hidrojen peroksitin atık su arıtımında organik kirleticilerin gideriminde %95’in üzerinde verim sağladığı belirtilmiştir.
Ancak tüm bu avantajlara rağmen, yanlış depolama koşulları hidrojen peroksiti potansiyel bir tehlike haline getirebilir. Güneş ışığı, yüksek sıcaklık veya metal yüzeylerle temas, bileşiğin hızla parçalanmasına ve oksijen gazı çıkışıyla basınç artışına neden olur. Bu durum kapalı kaplarda patlama riski yaratır. Bu nedenle hidrojen peroksit yalnızca kahverengi cam şişelerde ve serin, karanlık ortamlarda muhafaza edilmelidir.
Britannica Ansiklopedisi (2024), hidrojen peroksitin en önemli özelliğini “temizliği doğanın diliyle yapmak” sözleriyle tanımlar. Çünkü kimyasal, doğada zaten az miktarda bulunur; bağışıklık sistemimiz bile bazı mikropları yok etmek için az miktarda hidrojen peroksit üretir.
Sonuç olarak hidrojen peroksit, modern hayatın vazgeçilmez bir parçası. Yalnızca laboratuvarlarda değil, evlerde, hastanelerde, fabrikalarda ve çevre teknolojilerinde sessizce görev yapıyor. Ancak bilim insanları uyarıyor:
“Hidrojen peroksit, yanlış ellerde temizlikten çok tehlike yaratabilir. Onu doğru kullanmak, hayat kurtarmakla hayat tehlikeye atmak arasındaki farktır.”
Kaynaklar:
World Health Organization (WHO) – Hydrogen Peroxide: Environmental Health Criteria, 2023
European Chemicals Agency (ECHA) – Hydrogen Peroxide Safety Data Sheet, 2024
PubChem Database – Hydrogen Peroxide (CID: 784)
ScienceDirect – Applications and Environmental Behavior of Hydrogen Peroxide, 2023
T.C. Sağlık Bakanlığı – Kimyasal Güvenlik Rehberi: Hidrojen Peroksit, 2022
Britannica – Hydrogen Peroxide – Properties and Uses, 2024
Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü – Endüstriyel Oksitleyiciler Dersi Notları, 2023